Verlichting versus inquisitie

Godsdienstvrijheid, een belangrijke prestatie van de beschaving

Er was een tijd dat de autoriteiten, namens de kerken, geloofden dat ze moesten afdwingen wat mensen wel en niet moesten geloven. Ander geloof of zelfs ongeloof werd gecriminaliseerd en vervolgd. Er waren speciale wetten, speciale onderzoeks-instanties en speciale rechtbanken. Het geweld van de staat in religieuze zaken nam vormen van terreur aan. Het bloedige spoor van de inquisitie ging eeuwen lang door.

Geleidelijk aan kwam er wat terughoudenheid, het motto werd: „Cuius regio, eius religio“. Vertaald betekent deze juridische regel, in de 17e eeuw bedacht door de Greifswaldse rechtsgeleerde Joachim Stephani: „Wiens grondgebied, diens religie“.
De concrete politieke uitdrukking van dit principe betekende dat de heerser bepaalde welke religie werd verleend aan mensen in zijn gebied van heerschappij. Er waren dus gebieden voor protestantse, katholieke en orthodoxe christenen, maar ook voor soennitische en sjiitische moslimgebieden. Anderzijds ontstond er een burgerlijke oppositiebeweging die pleitte voor de individuele gewetensbeslissing van elk mens. Nederland onder Willem van Oranje was een van de eerste landen waar voormalige ketters, baptisten en joden zich konden vestigen zonder angst voor vervolging. Godsdienstvrijheid werd met grote inspanning van de heersers afgedwongen en het vertegenwoordigt een belangrijke beschavingsprestatie: iedereen beslist vrij en onafhankelijk welk geloof te kiezen en of hij wel of niet tot een religie wil behoren. Godsdienstvrijheid is opgenomen in de canon van de mensenrechten en is verankerd in elke democratische grondwet.

 

Middeleeuwse omstandigheden in het drugsbeleid

De vrijheid, die nu wordt beschermd met betrekking tot het geloof en het geweten van het individu, wordt nog steeds ontkend op het gebied van psychoactieve zelf-beschikking. Wat het drugsbeleid betreft, bevinden we ons in feite nog in een pre-Verlichting van een „Cuius regio, eius pharmaca“ – „Wiens gebied, diens drugs“. De betuttelende staat wil beslissen welke medicijnen zijn burgers mogen gebruiken en welke niet. Staatsoverheden regelen dit volgens hun humeur. Alcoholgebruik wordt in de meeste moslimlanden strafbaar gesteld. In Bolivia is het traditioneel verankerde cocagebruik gelegaliseerd maar zelfs het gebruik van de onschadelijke Mate de Coca blijft wereldwijd een misdrijf. Recreatief hennepgebruik is mogelijk zonder vervolging in onder andere Uruguay, Colorado en Nederland, maar mensen in Saoedi-Arabië, Vietnam of Iran kunnen worden geëxecuteerd vanwege het bezit van te grote hoeveelheden.

Drugsverboden moeten worden gehandhaafd in de inquisitoriale traditie met speciale wetten, speciale onderzoeksinstanties en speciale rechtbanken. Staatsgeweld om de prohibitie van drugs te handhaven neemt wereldwijde vormen van oorlog en terreur aan. Systematische schendingen van mensenrechten en een destabilisering van de democratie zijn het gevolg.

 

Haat gericht op een bepaalde groep mensen

Ik zou het zo willen zeggen: wanneer mensen om de enige reden dat ze voor een bepaalde psychoactieve stof hebben gekozen worden gemarginaliseerd en worden gecriminaliseerd, wanneer mensen om de enige reden dat drugsgebruik onderdeel is van hun levensstijl worden blootgesteld aan kunstmatig gegenereerde gezondheids-risico’s of zelfs de dood worden ingedreven, dan hebben we te maken met een vorm van groepsgerichte mensenhaat. We moeten dit misschien nog duidelijker maken in de discussie: prohibitie is een variant van haat gericht op een bepaalde groep mensen. We mogen de twee belangrijkste argumenten voor het verdedigen van de prohibitie daarom niet negeren:

Argument 1: „Het verbod op risicovolle psychoactieve stoffen betekent gezond-heidsbescherming.“ Echter, gezondheidsbescherming is geen theoretische formule maar moet worden afgemeten aan specifieke problemen en maatregelen. Als het huidige drugsbeleid daadwerkelijk gericht zou zijn op gezondheidsbescherming, dan zouden we de wettelijk beschermde optie van drugscontrole hebben. Een methode waarmee reële gevaren voor consumenten kunnen worden afgewend. Aan de andere kant zouden er uitgebreide ruimten voor drugsgebruik zijn waarin gebruikers niet alleen raamvoorwaarden voor een lager risico voor hun drugsgebruik kunnen vinden, maar ook advies en eerste hulp in geval van nood. Vanuit het perspectief van gezondheidsbescherming, is de drugsprohibitie contraproductief.

Argument 2: „Het drugsverbod betekent bescherming van minderjarigen.“ Maar het is duidelijk dat kinderbescherming in de schaduw van illegaliteit helemaal niet afdwingbaar is. Bescherming van minderjarigen heeft alleen een kans in een model van gecontroleerde regelgeving. Het drugsverbod beschermt noch de gezondheid noch de jeugd, maar vertegenwoordigt een principieel denigrerende ideologie ten aanzien van willekeurig bepaalde vormen van drugsgebruik.

 

Verbod is in de traditie van de inquisitie

Ik herhaal het nog maar eens, Prohibitie staat niet in de traditie van de Verlichting maar van de Inquisitie. Ze is niet gebaseerd op rationele beslissingen, maar eerder op irrationaliteit, vermoeden en angst. In overeenstemming met andere sociale fenomenen zou ik hier willen spreken over drugsfobie. Systematische schendingen van de mensenrechten en een destabilisatie van de democratie zijn belangrijke gevolgen van zo’n verbodsbeleid. Om deze reden is de kwestie van het overwinnen van het verbod geen secundair aspect van de politiek, maar raakt het essentiële, existentiële aspecten van onze samenleving. Mensen die denken dat de kwestie van drugsgebruik niet relevant is moeten zich toch over het drugsbeleid bezinnen. Want de vraag naar vrijheid van drugs is een existentiële vereiste van onze tijd.

Drugsvrijheid  als een recht op vrijheid

Het verbodsbeleid moet worden vervangen door het begrip „drugsvrijheid“. Ik begrijp drugsvrijheid in de zin van analoog aan religieuze vrijheid. Dit betekent dat de staat niet zal beslissen welke drugs zijn burgers gebruiken. Als volwassen burgers moeten mensen deze beslissing zelf kunnen nemen. De permanente repressie van de staat naar selectieve onthouding moet worden vervangen door een systeem van gereguleerde, gecontroleerde levering in overeenstemming met de bescherming van jongeren en consumenten. In de perceptie van drugsgebruik domineren juridische, politieke, medische en probleemperspectieven het publieke debat. Ik zie een beslissende kans om dit debat met meer openheid en competentie te benaderen door drugsgebruik opnieuw serieus te nemen als cultureel fenomeen.

 

Drugs cultureel integreren

Het gebruik van psychoactieve stoffen is eigen aan de menselijke geschiedenis. Ze werden voornamelijk gebruikt in de geneeskunde, in een religieuze context en als recreatief middel. Welke positie en rol spelen drugs in het dagelijks leven, religie en ritueel? Historisch en territoriaal werd de behandeling van roes en bedwelmende middelen verschillend aangepakt. Zeer gedifferentieerde gedragingen, regels en rituelen werden ontwikkeld om drugs cultureel te integreren en zo potentiële risico’s en gevaren te verminderen. Een dergelijke culturele integratie leidde vervolgens tot een interactie tussen drugsgebruik en cultuur. De perceptie van drugsgebruik als een factor in de menselijke cultuur helpt op 4 niveaus:

1. We kunnen leren drugsgebruik als realiteit te erkennen en de realiteit te accepteren zoals ze is. Dit kan ons helpen afscheid te nemen van de illusie of ideologie van een puur op onthouding gerichte samenleving. Dit bevrijdt ons op zijn beurt om onze energie te richten op het ontwikkelen van verstandige vormen van regulering om schade te minimaliseren.
2. We kunnen leren drugsgebruik beter te begrijpen. Waarom nemen mensen drugs? Wat verwacht je en wat niet? Wat is de rol van drugs? Welke rol spelen drugs in het leven van individuen of groepen? Het zal van cruciaal belang zijn dat we de discussie niet alleen hebben over, maar vooral met drugsgebruikers in de samen-leving. Een dialoog die alleen kan slagen als de criminalisering wordt beëindigd.
3. Een beter begrip van drugsgebruik helpt om deze realiteit in onze samenleving op een meer geschikte en gerichte manier aan te pakken. Dan kunnen we ook nieuwe modellen vinden waarin drugsgebruik en drugsgebruikers sociaal en cultureel worden geïntegreerd. Er kunnen open vormen van gebruik ontstaan, die bestaande risico’s minimaliseren. En als mensen problemen krijgen met zichzelf en hun drugsgebruik, dan wacht ze geen straf, maar kunnen ze hulp verwachten in een beschermde omgeving.
4. Gekwalificeerde preventie is niet mogelijk zonder kennis van het culturele belang van drugsgebruik. Als we kunnen begrijpen wat er achter drugsgebruik schuilgaat, wat mensen in eerste instantie associëren met wat het voor hen betekent dan kunnen we ook noodzakelijke, verstandige preventie op een professionele en gerichte manier ontwerpen.